AİLE HEKİMLİĞİNDE NÖBETLER VE HASAM GENELGESİ
Sağlık Bakanlığı’nın aile hekimlerinden tutmasını istediği nöbetler sırasıyla;
- Hastane Acil Nöbeti/ ASM Nöbeti / HASAM nöbeti (aktif)
- Adli Nöbet (İcap)
- ÖBS-Defin Nöbeti (İcap)
- ATS-Isı Takip Sistem nöbeti (İcap)
Sağlık Bakanlığı, hastanelerinin acil servislerinde yaşanan yığılmayı önlemek için, 2014 yılında aile hekimleri ve aile sağlığı elemanlarına hastanelerin acil servislerinde nöbet görevi verme uygulamasına başlamıştır. Bu uygulama başarısızlıkla sonuçlanarak, 2013 yılında 90 milyon olan hastane acillerine başvuru oranı, aile hekimlerine ve aile sağlığı elemanlarına acil serviste nöbet yazılmasına rağmen 100 milyonun üstüne çıkmıştır. Bu başarısız uygulamadan sonra Sağlık Bakanlığı, hastane acil servislerinde aile hekimleri ve aile sağlığı elemanlarına nöbet uygulamasından vazgeçerek, 2015 yılında Aile Sağlığı Merkezlerinde her cumartesi 8 saat nöbet uygulamasını başlatmıştır. 2015 yılı istatistiklerine baktığımız zaman ise aile hekimleri ve aile sağlığı elemanlarına Aile Sağlığı Merkezlerinde nöbet yazılmasına rağmen, hastane acil servislerine 2015 yılı başvuru sayısının 115 milyona ulaşarak rekor kırdığı görülmüştür. Ayrıca Aile Sağlığı Merkezlerine Cumartesi günleri başvuran hasta sayısının ortalama 3 olması da bu uygulamanın da başarısız olduğunu bir kere daha ispatlamıştır. ASM nöbet uygulamasının da başarısız olmasından sonra Sağlık Bakanlığı yeni bir genelge çıkartarak HSM ( HASAM) Halk Sağlığı Merkezlerinde nöbet uygulamasını yürürlüğe koymayı planlamaktadır.
Henüz HASAM Genelgesi Sağlık Bakanlığı resmi internet sayfasında yayınlanmamış olsa da sahayla paylaşılan hali ile HASAM genelgesini değerlendirebiliriz.
- HASAM Genelgesinin yasal dayanağı yoktur. Toplum Sağlığı Merkezi ve Bağlı Birimler Yönetmeliğinde, HASAM’ lar TSM’ ye bağlı birimler arasında yer almamaktadır. Genelge ile Yönetmeliğe ek yapılamaz.
- HASAM’ lar Toplum Sağlığı Merkezlerine bağlı birimler olarak kurulmak istenmesi birey tabanlı aile hekimliği uygulaması yerine ilerde bölge tabanlı eski sağlık ocağı sistemine bir geri dönüşün ilk sinyalleri olabilir. Bu durum ülkemizdeki aile hekimliği uygulamasının büyük erozyona uğrayacağının bir göstergesidir.
- İl merkezleri ve ilçe merkezlerindeki ilk 50.000 nüfus için bir, sonra gelen 100.000 nüfus için de bir olmak üzere, HASAM’ ların açılması planlanmaktadır.
- Bu merkezlerde mesai saatleri dışında ( hafta içi akşam 17.00, sabah 08.00 arası, cumartesi-pazar, dini ve resmi bayramlarda 24 saat olmak üzere ) herhangi bir gün ve saat kısıtlaması olmadan 7X24 saate varabilecek şekilde aile hekimlerine, aile sağlığı elemanlarına ve toplum sağlığı merkezi personeline nöbet görevi getirilmiş olmaktadır.
- Genelgede HASAM’ lardaki hizmetin nöbet mi ? ( Ne nöbeti olduğu belli değildir? Acil, Adli, Defin, Isı Takip Sistemi Nöbeti v.b ) yoksa mesai dışı sağlık hizmeti mi ? ( Mesai dışı aile hekimliği hizmeti ) olduğu belli değildir. Buda HASAM’ larda ne tür bir hizmet verileceği konusunda kargaşayı artırmaktadır.
- HASAM’ lar da verilecek olan sağlık hizmetinin, Halk Sağlığı Müdürlükleri tarafından belirlenecek olması, aile hekimliği uygulamasını hatalı uygulayan Halk Sağlığı Müdürlüklerinin her ilde farklı bir uygulama yapması sonucunda, 81 ilde 81 değişik uygulama ile karşılaşmamıza neden olabilir.
- Ayrıca HASAM’ lar bünyesinde asgari beş aile hekimliği biriminin açılacak olması, TSM ‘lerden bağımsız olan aile hekimliği birimlerinin ilerde TSM bünyesindeki HASAM’ ların içerisinde yer alması aile hekimliği uygulamasının dejenere olacağının bir kanıtıdır. Ayrıca HASAM’ ların içerisinde yer alacak olan, Eğitim ASM’ lerin daha oturmadığı bir yapıya birde başka AHB eklenmesi ilerde çok büyük sorunlara sebep olacaktır.
- HASAM’ lar içinde mesai dışı aile hekimliği hizmetlerinin (nöbet hizmetlerinin) sunulması için uygun mekanlar planlanacak, denmektedir. Aile hekimlerinin haftalık çalışma planları dışında aile hekimliği hizmeti vermesi mümkün değildir. Aile Hekimliği Kanununa göre “ Aile hekimliği hizmetleri ücretsizdir; acil haller hariç, haftada kırk saatten az olmamak kaydı ile Bakanlıkça belirlenen kıstaslar çerçevesinde ilgili aile hekiminin talebi ve o yerin sağlık idaresince onaylanan çalışma saatleri içinde yerine getirilir.” Buna göre aile hekiminin talebi olmadan aile hekiminin aile hekimliği ile ilgili çalışma saati artırılamaz. HASAM’ lar içinde mesai saatleri içinde kurulacak olan göçmen polikliniğinde kimlerin çalışacağı da belirsizliği korumaktadır.
- Son madde de mesai dışı saatlerdeki hizmetlerin giderlerinin Halk Sağlığı Müdürlüğü tarafından karşılanacağının söylenmesi, ASM nöbetlerindeki hizmetlerin giderlerinin neden Halk Sağlığı Müdürlüğü tarafından karşılanmadığı sorusunu akla getirmektedir.
SONUÇ: Hastanelerde ki acil servislerdeki yığılmayı önlemek için getirilen hastane acil servis nöbetleri, ASM nöbetleri başarıya ulaşamadığı gibi HASAM nöbetleri de başarıya ulaşamayacaktır. Çünkü soruna konulan tanı yanlıştır. Aile hekimlerine ve aile sağlığı elemanlarına nöbet getirilerek acillerde yığılma sorunu çözülemez. Acil servislere yığılma sorunun çözülebilmesi için çözüm önerileri aşağıda sıralanmıştır.
- Halkın Sağlık Okur Yazarlığı artırılmalıdır. Vatandaşlarımıza ne zaman 112 acil servis çağıracağını, ne zaman acil servise başvurması gerektiği, ne zaman aile hekimine gitmesi gerektiği hazırlanacak olan kamu spotlarıyla öğretilmelidir. Bu şekilde sağlık okur yazarlığı olmayan vatandaşların tüketim çılgınlığının önüne geçebiliriz.
- Hastane acil servislerinden alınmayan hasta katılım ücretlerinin alınması gerekmektedir. Bunun tam tersi olarak da aile hekimlerine başvuran vatandaşlardan hasta katılım ücreti alınmamalıdır. Bu şekilde acillerdeki yığılmalar önlenecektir.
- Aile hekimliğinin olmazsa olmaz ayaklarından biri olan sevk zincirinin mutlaka getirilmesi gerekmektedir. Aile hekimliği üstündeki angaryaların alınmasıyla ( Kronik hastalık reçetelerinin aylık olarak eczaneden tekrar reçete etmeden alınma imkanının sağlanmasıyla, angarya nöbetlerin kaldırılmasıyla) düşürülecek iş yükü ile 2 yıl içinde aile hekimliğinde sevk zinciri uygulanabilir bir hale getirilebilir..
- Hastane acil servislerinde çalışan hekimlerin performans üstünden döner sermaye alması kaldırılmalı, bunun yerine riskli birim katsayısı artırılarak, acil serviste çalışan hekimlerin, hastane ortalamasından iyi bir döner sermaye geliri elde etmesi sağlanmalı, fazla mesai ve nöbet ücretlerinin de artırılması gerekmektedir.
2015 yılında, 68 milyon vatandaşın, yılda 8 kez hekime başvurarak, 440 milyon tedavi alarak, 340 milyon reçete yazılmasıyla, yıllık sağlık harcamalarının 56 milyara ulaşarak rekor kırması, sürdürülemeyecek bir sağlık uygulamasının yapıldığının bir göstergesidir. Bu yüzden vatandaşlarımızın hasta olmasını bekleyerek tedavi maliyetlerinin 2. ve 3. basamakta artmasına değil koruyucu birinci basamak sağlık hizmetlerine ve aile hekimliğine yeteri kadar önem vererek, vatandaşlarımızın %70 ‘şine aile hekimliğinde koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetleri vererek hasta olmalarını önleyerek, sağlık harcamalarını azaltarak ancak SGK ‘ nun üstündeki yükü kaldırabiliriz.
Saygılarımla.
Dr. Hakan UZUN-TRABZON